Fietsroute Avereest WOII
Extra informatie hoofdstuk 1 en 2
Gedenkmonument neergestorte Halifax
Bij Den Kaat vinden we een monument ter nagedachtenis van de bommenwerper die er neerstortte in mei 1943. Zeven jonge Canadese bemanningsleden stortten neer in de vroege morgen van 14 mei 1943 om half drie ’s nachts bij Den Kaat in Balkbrug (Overijssel). Mijn vader, Maus Westerbaan, vertelde het bijzondere verhaal tijdens de herdenking op 4 mei 2019 in Dedemsvaart. Een verhaal dat je aan het denken zet en een bijzondere plot en wending heeft. Toeval bestaat niet, of toch wel?
Terug in de tijd… Balkbrug 1943
Nederland had maar de helft van het aantal inwoners van vandaag. Ook Balkbrug en Dedemsvaart waren een stuk kleiner, met als kern de huidige Julianastraat, de Markt en woningen langs het kanaal ‘de Dedemsvaart’ en de Langewijk. Dit gold ook voor Balkbrug en alle omliggende plaatsen.
Er was een avondklok ingesteld in Balkbrug en je mocht na acht uur ’s avonds niet meer op straat komen. Ook mocht je geen verlichting aan hebben. Alles moest geblindeerd worden, waardoor er totale duisternis heerste. Televisie bestond in die tijd nog niet. De radio en kranten stonden onder Duits toezicht. Voor het echte nieuws luisterde men stiekem naar de Engelse BBC.
Sinds het begin van de oorlog in 1940 hadden de Duitsers veel grondstoffen nodig, waardoor men alles van waarde moest inleveren, zoals paarden, vee, auto’s, vrachtauto’s en schepen. Sinds 1942 moesten ook al het muntgeld, fietsen, schrijfmachines, koperen melkbussen, textielvoorraden en levensmiddelen worden ingeleverd. De dagelijkse levensmiddelen waren alleen op de bon verkrijgbaar, wat lange wachtrijen voor de winkels veroorzaakte. Dit gold niet alleen voor Balkbrug, maar vooral voor de grote steden.
Maus Westerbaan vertelt
Overdag was transport enkel mogelijk per fiets. In 1942 werd de oude stoomtram van Dedemsvaart na vijf jaar weer rijdbaar gemaakt. Zo was transport naar Zwolle en Coevorden weer mogelijk. De rit duurde echter twee uur, zonder verwarming en verlichting. Het was ook gevaarlijk, want deze tram werd regelmatig beschoten door geallieerde vliegtuigen.
Benzine was er niet. Een paar auto’s reden op uit hout gestookt gas. Fietsen hadden zelfs houten banden, want rubberen banden waren er niet meer. Het was stil in Balkbrug…
Het jaar 1943, nu 76 jaar geleden, was het hoogtepunt van de oorlog. Ruim 300.000 Nederlandse ex-militairen en jonge mannen werden opgeroepen om in Duitsland verplicht te werken in de oorlogsindustrie. Overal braken spontaan stakingen uit. De bezetters traden hard op. Er vielen 95 doden en 400 gewonden.
Nederland ondervond toen de terreur en het verzet nam verder toe. Nog in bezit zijnde radio’s moesten per direct worden ingeleverd.
Mei 1943 was een maand met verhoogde vliegactiviteiten door de geallieerden vanuit Engeland om de Duitse oorlogsindustrie te vernietigen. De luchtoorlog werd steeds heftiger. Overdag vlogen de Amerikanen en ’s nachts de Canadezen. Dit ging vele maanden achter elkaar door. Het gaf een constante diepe dreun van vliegtuiglawaai boven midden-Nederland, en dus ook in onze provincie en Balkbrug. De geallieerde vliegtuigen werden beschoten met luchtafweerkanonnen en door jachtvliegtuigen. Op donderdag 13 mei 1943 steeg de Halifax-bommenwerper op vanuit Oost-Engeland. Het toestel hoorde bij de speciale Pathfinder Force, een elite-eenheid met ervaren bemanningsleden die vooruitvlogen om doelen met brandbommen te markeren. Hierna volgde een enorme geallieerde luchtvloot met 442 bommenwerpers richting Duitsland.
De Duitsers stichtten nepvuren om de geallieerde vliegtuigen te misleiden. Alleen deze nacht al gingen 24 toestellen verloren. Tijdens de terugvlucht werd de Halifax bommenwerper in de vroege ochtend van 14 mei onderschept door een Duitse jachtvlieger die het toestel nabij Balkbrug uitschakelde. Na verwoede pogingen om het toestel in de lucht te houden, was het niet meer te redden. Brandend en rondtollend boven Balkbrug wist de piloot het toestel buiten het woongebied te brengen. De slechts 21-jarige piloot gaf zijn bemanning opdracht het vliegtuig direct per parachute te verlaten. Slechts vier van de zeven slaagden daarin. Tijdens hun opleiding hadden ze dit nooit in de praktijk geoefend, vanwege het risico op ongelukken. Nu was er geen keuze.
Jan Nijensikkens uit Balkbrug, nu 85 jaar, zag het gebeuren. Destijds was hij slechts tien jaar oud. Samen met zijn vader, die bij de vrijwillige brandweer was, ging hij naar de crashlocatie bij Den Kaat. Drie bemanningsleden kwamen om en liggen begraven op de begraafplaats in Oud Avereest.
Deze drie zijn:
- Hugh Donald Beatie, 21 jaar, officier vlieger
- Ralph Eric Hart, 22 jaar, tweede piloot
- Sydney Buchanan Hawley, 22 jaar, boordschutter en marconist
Vele bemanningsleden en militairen waren nog zeer jong, tussen de 18 en 24 jaar. In Canada was het crisistijd met grote armoede en hoge werkloosheid. Jonge mannen werden in 1940 opgeroepen voor militaire dienst en kregen een tweejarige opleiding. Veel vliegtuigen, voertuigen en schepen moesten nog gebouwd worden om deel te nemen aan de oorlog.
De Halifax-bommenwerper was een log toestel met zeven bemanningsleden. Het toestel had een lengte van 22 meter en kon 6.600 kg bommen vervoeren. Er waren drie boordschutters in glazen koepels voor verdediging. Van deze Halifax-toestellen zijn duizenden gebouwd.
De vliegtuigen moesten op grote hoogte vliegen om luchtafweergeschut te ontwijken, maar dat betekende extreme kou en een groot risico op bevriezing.
Indrukwekkende cijfers: Van de Canadese luchtmacht gingen ruim 8.000 vliegtuigen verloren. Van de 125.000 Canadese bemanningsleden kwamen 57.200 om, raakten 8.000 gewond en werden bijna 10.000 gevangengenomen.
Heading Home
Aan het eind van de oorlog, toen de Russen richting Berlijn oprukten, werden de gevangenkampen ontruimd en moesten de gevangenen lopend naar het Westen. Uiteindelijk kwamen ze in Lübeck terecht en maanden later per boot in Engeland.
Bevrijders
Vele families uit onze omgeving onderhielden na de oorlog contact met hun bevrijders. We hebben onze dankbaarheid jaarlijks getoond tijdens de 5 mei-viering. In de jaren ’80 werden onze bevrijdingsfeesten voor het eerst op de Canadese televisie uitgezonden, wat veel respect en erkenning gaf aan de oorlogsveteranen. Er zijn nu nog maar weinig veteranen in leven door de hoge leeftijd. Maar laten we ze niet vergeten. Wij leven al lang in vrijheid, en dat is een groot goed.
